Hương sắn ngày ấy – Báo Người lao động

Cầm củ sắn cho vào miệng, mùi sắn thơm và vị ngọt bùi làm tôi bất giác nhớ về cái thuở xa xưa. Cái thời “Củ khoai, củ sắn thay cơm/ Khoai bùi trong dạ sắn thơm trong lòng”.

Tôi sinh ra ở một làng quê gần ngã ba con đường chiến lược Bắc – Nam. Lên 5 tuổi, gia đình tôi phải sơ tán lên một vùng miền núi để tránh bom đạn. Ngày đó, đất nước ta còn khó khăn lắm. Nhà nào cũng phải ăn khoai, ăn sắn thay cơm. Ăn khoai, ăn sắn cũng là một hành động thể hiện tinh thần yêu nước, góp phần vào sự nghiệp cách mạng, với mục tiêu: “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”. Và vì thế, mùi hương sắn trở thành một tình yêu, một mùi vị theo tôi đến bây giờ.

Ngày đó, ăn sắn thay cơm ngán lắm, người quê tôi đã “nghiên cứu” sáng tạo chế biến sắn thành rất nhiều món: sắn hấp cơm (khi có ít gạo nấu cơm), sắn luộc, sắn nướng, bánh sắn, sắn xéo đậu, cháo sắn, canh sắn… và cả những món ăn từ lá sắn, như: canh lá sắn, muối đọt sắn, đọt sắn luộc hoặc xào…

Sắn có mấy loại nhưng quê tôi chủ yếu trồng sắn gòn (sắn nếp). Là loại sắn củ không to nhưng sai và có vị thơm, dẻo, khi ăn có vị ngọt, bùi bùi. Những luống đất tốt mỗi gốc sắn cho 5-7 kg củ. Tôi theo mẹ lên nương nhổ sắn, sung sướng bẻ củ sắn cho vào từng bao, vừa làm vừa nói chuyện huyên thuyên. Tôi luôn thắc mắc mãi với mẹ chỉ là sắn thôi mà sao sắn đầu vụ lại ngon thế?… Hứng lên tôi xin mẹ đốt lửa nướng mấy củ sắn ăn ngay tại nương.

Tôi nhớ nhất khi đang mải mê chơi với bạn bè, bụng đói meo được mẹ réo gọi về đã có đĩa sắn với những củ sắn căng múp đầy quyến rủ trên bàn. Cắn miếng sắn chấm mật mía thì chao ôi cái vị ngọt, béo ngậy quyện mùi thơm của sắn mới cứ quấn quýt mãi nơi đầu lưỡi khiến tôi nhớ rưng rức.

Đến món sắn hấp cơm hay gọi là ăn cơm độn sắn, nghĩa là sắn nhiều hơn cơm: “hạt cơm cõng mười miếng sắn”. Sắn độn cơm có thể là sắn tươi khi đúng vụ, còn lại là sắn khô dùng quanh năm. Sắn tươi “độn” cơm chín bằng hơi nên khi nấu phải chú ý không mở vung giữa chừng. Đợi sắn chín hẳn mới được mở vung thả chút hành hoa, mỡ, muối vào để khi ăn vừa thơm vừa đỡ khô. Nếu là sắn khô thì phải ngâm sắn trước chừng nửa giờ để sắn mềm ra mới trộn với gạo nấu thành cơm độn sắn.

Món bánh sắn là món thường được mẹ làm khi có thời gian nhàn rỗi, mẹ giã sắn tươi hoặc xay sắn khô thành bột sau đó chế biến ra nhiều thứ bánh như: bánh rán, bánh sắn nướng, bánh sắn đậu xanh, bánh cam… Đây là những món mà lũ trẻ chúng tôi rất thích thú vì nó lạ miệng, ngon hơn là luộc hay hấp cơm.

Cũng có khi nhà có gạo nếp, mẹ làm món xôi sắn. Xôi được làm từ bột sắn khô trộn với nếp nương, cho lên chõ đồ chín thành xôi sắn. Mẹ đem chỗ xôi đó nhào thật nhuyễn thành một khối kết dính, chắc lẳn, dẻo quyện với nhau, cắt thành từng khoanh mỏng ăn thật ngon. Miếng xôi sắn khi ăn cảm nhận như đọng mùi nắng, mùi sương kết lại thật đậm đà.

Món canh sắn, cháo sắn, là món nấu sắn với thịt cá lóc, cá rô hay thịt con trai bắt được từ sông, từ ruộng về. Món canh sắn nấu cá khá kỳ công. Sắn bào mỏng, cá đem đốt lên lóc lấy thịt, xương nấu sôi chắt lấy nước làm nước dùng. Đun sôi nước dùng, cho sắn bào vào nấu chín, cho thịt cá đã tao gia vị, nêm hành ngò thành nồi canh sắn ngon tuyệt vời.

Giờ đây, nhìn những củ sắn trắng trên bàn bao nhiêu cảm xúc trong tôi lại ùa về. Một ký ức tuổi thơ thật đẹp về quê hương, về mẹ dấu yêu và về sắn, một loại lương thực gắn bó rất gần gũi với mọi vùng quê Việt Nam.